Buah merah (rode vrucht) is afkomstig uit het hooggebergte in West-Papua. De vrucht met de Latijnse naam Pandanus conoideus Lam is door inheemse Papua's altijd gebruikt als voedselsupplement en als traditioneel geneesmiddel. Papua-stammen in de bergen koken de vruchten en gebruiken het sap voor groenten en als medicijn. De restanten worden aan de varkens gevoerd. Het lokale kookproces is uniek en wordt bakar batu genoemd. Tijdens een traditionele ceremonie met feesten als bruiloften, Kerstmis, Nieuwjaar, oogstfeesten en voorouderverering, komt de hele gemeenschap bijeen en wordt er gezamenlijk gegeten. In een smoorkuil wordt veelal een varken op hete stenen gesmoord. Dan wordt de buah merah, verpakt in bladeren, meegekookt. Het sap van de vrucht (sari buah merah) is bij de Papua’s een van de vaak voorkomende voedingsmiddelen bij de maaltijd. Het dient voor het aromatiseren van het basisvoedsel, zoals sago en de zoete aardappel. Nadat het Indonesische gezondheidsmagazine Trubus in januari 2005 een artikel over het vetrijke sap publiceerde, ontstond door de mond-tot-mond-reclame een run op de producten die van buah merah worden gemaakt. De prijzen gingen in korte tijd vijf keer over de kop. De vrucht is tegenwoordig veel makkelijker verkrijgbaar omdat buah merah steeds vaker op markten wordt verkocht en de producten (meestal in de vorm van olie) worden in toenemende mate ook in het buitenland, via internet aangeboden.
Inhoud:
1. Dertig soorten rood fruit
2. Afkomstig uit Jalimo-vallei
3. Helende werking toevallig ontdekt
4. Onderzoeker behaalt titel in 2000
5. Anti-oxidant
6. Traditionele verwerking
7. Machinale verwerking
8. Links
9. Bronnen
1. Dertig soorten rood fruit
Buah merah ofwel Pandanus conoideus Lam is een plant in de pandan-familie. De (rode) vrucht, die door Papua’s kuansu wordt genoemd, kan van enkele decimeters tot een meter lang worden. 
De buitenkant van de buah merah doet denken aan het zaadbed van een zonnebloem, maar dan met scherpe punten. Er zijn zo’n 30 gecultiveerde soorten buah merah bekend. Slechts vier varianten hebben een economische waarde zoals merah panjang (lang rood), merah pendek (korte rood), cokelat (bruin), en kuning (geel). De variant die wordt gebruikt als medicijn is de merah panjang (lang rood). Een vrucht van een meter lengte heeft een diameter van circa 25 cm en weegt tussen de 20 en 30 kilo. Daaruit kan circa 300 ml puur sap (sari buah merah) worden gehaald. De vrucht heeft stompe rand en een cilindrische vorm en hangt met een pezige steel aan de stam. Pandanus-vruchten hebben specifieke kenmerken die hen onderscheiden van andere vruchten, zoals hun zeer diepe rode kleur, wat aangeeft dat ze veel bèta-caroteen bevatten. Het menselijk lichaam zet deze stof om in vitamine A. Bij een chronisch vitamine A-tekort ontstaat er een storing in het gezichtsvermogen. Nachtblindheid is hiervan het eerste symptoom. Dit kan overgaan in totale blindheid, door een ziekte die xeroftalmie wordt genoemd. Ook op andere Melanesische eilanden worden traditioneel Pandanus-vruchten gegeten om nachtblindheid tegen te gaan.
2. Afkomstig uit Jalimo-vallei
Buah merah komt in Indonesië alleen voor op het eiland Nieuw-Guinea en in het noorden van de Molukken. Oorspronkelijk zou de vrucht alleen in de Jalimo-vallei zijn voorgekomen. Dit dal, ook wel de Pasvallei genoemd, ligt oostelijk van de Baliem-vallei in de bergen.
Als geneeskrachtige vrucht is buah merah waarschijnlijk over grotere delen van het bergland verspreid geraakt. Nicolaas Maniagasi, een bewoner van de Baliem-vallei, begon in 1983 de plant te cultiveren en werd voor zijn werk in 2002 met een Indonesische Kehati Award onderscheiden. Nu kun je buah merah ook tegenkomen in bossen in het oostelijke Sterrengebergte, in het Arfak-gebergte in de Vogelkop en op plantages (zoals bij het dorp Jiwika) in de Baliem-vallei. Buah merah wordt verder in grote hoeveelheden geteeld in de ecologische zone van 1500 tot 2000 meter boven zeeniveau rond Mulia, Kab, en in Puncak Jaya, onder andere in de subdistricten Pogoma, Sinak en Mewoluk. De vrucht is te koop op markten in Jayapura, Wamena, Timika, Nabire, Manokwari, Sorong, in Mokwam en bij de Anggi-meren. De buah merah pajang groeit van oudsher het best op een hoogte van 1500 tot 2500 meter. Het duurt ongeveer vier jaar voordat de buah merah-boom, vrucht begint te dragen. Een buah merah-boom, die wel 16 meter hoog kan worden, heeft veel zijwortels die uit de stam groeien en ziet eruit als een soort octopus. Vruchtdragende soorten zijn te vinden op 'warmere' plekken in de buurt van nederzettingen in het Jayawijaya berggebied. Zo verbouwen veel Yali de vrucht in hun nederzettingen en verkopen de buah merah op lokale markten. In de Baliem-vallei (zo'n 1600 meter boven de zeespiegel) zie je soms mensen met een flinke last vruchten naar de markt lopen.
3. Helende werking toevallig ontdekt
Van oudsher wordt de vrucht door de inheemse Papua-bevolking gebruikt bij aandoeningen aan de huid en ogen, en als wormbehandeling. De helende werking van buah merah werd bij toeval ontdekt door de Indonesische wetenschapper, voedingsdeskundige en universitair docent I. Made Budi. Hij maakte een koppeling tussen het consumeren van buah merah en het feit dat Bergpapua's bijna geen ziektes als kanker, hepatitis, hoge bloeddruk, beroerte, diabetes en hartfalen kenden. Echter veel Papua’s sterven aan infectieziekten en relatieve ondervoeding voordat ze ook maar de kans krijgen om kanker, diabetes etc te ontwikkelen. Na testen om na te gaan welke eigenschappen buah merah heeft, werden in de vrucht caroteen, bèta-caroteen, antioxidanten, omega 9 en omega-3 aangetroffen. Die doen de weerstand van het lichaam groeien en verhogen het uithoudingsvermogen. Ook zorgt buah merah dat het zicht in de ogen goed blijft. 
Omdat buah merah over meerdere componenten beschikt die bruikbaar zijn bij de preventie van een groot aantal kwalen, kan het worden beschouwd als een geneesmiddel dat in staat is meerdere ziekten te genezen. Het is vloeibaar (olie) in flesjes verkrijgbaar en in capsules. De vloeibare variant minyak buah merah wordt steeds populairder als alternatief medicijn voor degeneratieve ziekten zoals mellitus, hepatitis, osteoporose, beroerte, cholesterol en reuma. De lijst van succesvolle verhalen wordt steeds uitgebreider omdat steeds meer mensen minyak buah merah gebruiken als remedie voor hun ziekte. Het sap zorgt voor vitaliteit en stimuleert het immuunsysteem van het menselijk lichaam. Door het hoge gehalte aan nutriënten (voedingsstoffen), draagt het bij aan de voorkoming van ziekten. De olie van de buah merah wordt ook op grote schaal verkocht, met de verwachting dat dit HIV/AIDS zou kunnen genezen of kunnen voorkomen. Dit is nooit bewezen en onderzoek op de Universitas Indonesia in Jakarta heeft aangetoond dat HIV/AIDS patiënten niet genezen door de vrucht te eten. Wel is het aannemelijk dat het eten van de vrucht de patiënt helpt zijn immuunsysteem te versterken, welke wordt aangetast door het HIV-virus.
4. Onderzoeker behaalt titel in 2000
De man die bekendheid gaf aan de helende eigenschappen van buah merah, drs. Budi, werd op 2 juni 1960 geboren in Dumoga in het noorden van Sulawesi. Hij arriveerde
in 1985 in Jayapura, Papua, waar hij universitair docent werd aan de Cenderawasih Universiteit op de faculteit Biologie, Wiskunde en Natuurwetenschappen. Tijdens de eerste twaalf jaar als docent onderhield hij contact met de lokale bevolking in hogere gebieden van Papua waar de buah merah-vrucht voorkomt. Van oudsher gebruikten de bewoners in dit gebied buah merah tegen degeneratieve ziekten en tekortkomingen in verband met de grote hoogte waarop men leefde. In 1998 ging hij aan de Landbouw Universiteit in Bogor op Java voedingswetenschappen studeren. Made Budi studeerde af op het onderwerp 'Het gehalte aan nutriënten in buah merah' en behaalde zijn 'Masters' in 2000. Uit zijn onderzoek blijkt dat buah merah veel anti-oxidanten, vitaminen en mineralen bevat. Omdat Budi geloofde dat die ingrediënten ingezet kunnen worden in de strijd tegen veel degeneratieve ziekten, schreef hij eind 2004 dat buah merah kan worden ontwikkeld tot medicijn. 
Hij deelde buah merah-olie als voedingssupplement uit aan zieke familieleden en vrienden. Het nieuws over het wondermiddel verspredde zich snel. Toen Budi begin 2005 het boek Buah Merah publiceerde, werden in twee maanden tijd 21.000 exemplaren verkocht. De wetenschapper ontving op 21 december 2006 in Jakarta uit handen van president Susilo Bambang Yudhoyono de Upakarti Award voor zijn inzet bij het onderzoek naar het extract van de buah merah.
5. Anti-oxidant
Volgens het onderzoek van Budi in Bogor is het sap van de buah merah samengesteld uit anti-oxidanten, vitamine E, verzadigde vetzuren, onverzadigde vetzuren, calcium, proteïne en voedingsvezels. Budi wilde weten waarom buah merah effect op het menselijk lichaam heeft.
Hij ontdekte dat bèta-caroteen en tocopherol (vitamine E) werkten als een anti-oxidant. Een anti-oxidant kan vrije radicalen (stoffen die cellen beschadigen) neutraliseren door met die radicalen te reageren, waardoor ze onschadelijk worden. De anti-oxidanten zouden in staat zijn de ontwikkeling van kanker te vertragen of zelfs te stoppen door middel van de metabolisme, het stofwisselingsproces. Voorts zou tocopherol het proces van veroudering kunnen tegengaan. Buah merah kan de bloedcirculatie stimuleren en de verstopping van een bloedvat (cholestorol) voorkomen. In buah merah zit bovendien het hoogste gehalte calcium ter wereld. Dit mineraal geeft stevigheid aan het skelet en het gebit. Het toedienen van calcium kan als preventie en behandeling van osteoporose dienen. Ook is calcium nodig voor het goed functioneren van de spieren en voor het geleiden van prikkels naar de zenuwen. Calcium is verder onder andere betrokken bij de bloedstolling, de celgroei en de hormoonstofwisseling. Het dient ter verbetering en versnelling van het metabolisme-proces, waardoor het herstelproces versnelt. Door het gebruik van buah merah krijgt het menselijk lichaam voldoende aanbod van eiwit dat zorgt voor de toename van de weerstand van het menselijk lichaam.
6. Traditionele verwerking
Bij de traditionele verwerking van tot olie verwijderen de Papua's de kern uit de geoogste buah merah. De rode schil wordt in in kleine stukken van 5 tot 10 cm gehakt. Deze stukken worden vervolgens op 100 graden Celsius gekookt om de structuur van de vrucht te verzachten. 
Dat gebeurt op dezelfde wijze als de bereiding van de olie van kokosnoten op bijvoorbeeld Java. Om de zaden van het vruchtvlees te scheiden, wordt het resterende mengsel met stenen verpulverd. Vervolgens wordt de brijachtige massa op een bepaalde manier gewrongen, waarbij de rode gelei tussen de vingers door glijdt om zuiverder sari buah merah (sap) te verkrijgen. Het sap wordt vervolgens gekookt in een pan of een passende containers totdat de olie op het oppervlak van de vloeistof komt drijven. Dan wordt deze minyak buah merah (olie) van het water gescheiden. Het residu van deze extractie kan worden gebruikt als saus. De Papua's mengen deze saus met zoete aardappel of sago om de smaak van hun basisvoedsel te verbeteren. De minyak buah merah wordt traditioneel opgeslagen in bamboe en is dan circa een jaar houdbaar.
7. Machinale verwerking
Drs. Budi heeft in de omgeving van Wamena zijn eigen buah merah-plantage gesticht. In april 2009 begon hij met de verkoop van producten via internet. Tot dusver zijn er in totaal vijf bedrijven in Indonesië die een vergunning van het ministerie van Volksgezondheid
hebben om minyak buah merah te produceren in Wamena en buiten Papua in Jakarta, Karawang, Bogor en Bandung. De verwerking tot capsules vindt plaats in enkele grote farmaceutische fabrieken. Als de vrucht voldragen is, wordt deze geplukt en met de hand gewassen. Dit is het enige moment waar handarbeid aan te pas komt. De buitenzijde (rode deel) van de vrucht wordt dan geheel mechanisch bewerkt zodat de sap van de buah merah vrij komt. Dit proces wordt gedaan met roestvrij stalen apparatuur. Hierbij wordt het materiaal een paar keer gecentrifugeerd. Dit is een omvangrijk proces omdat de capsules en olie van de buah merah moeten voldoen aan door de overheid verplichte kwaliteitseisen. De consument dient echter voorzichtig te zijn bij de aanschaf van buah merah-producten. Op internet worden ze soms onder een valse naam aangeboden. Het product is temperatuurgevoelig en het verdient aanbeveling het op een koele donkere plaats of in de ijskast te bewaren. En …, voor gebruik goed schudden!
8. Links:
– Website van ontdekker werking buah merah, drs. I. Made Budi
– Website met informatie van RedFruitOil.com
- Indonesische Wikipediapagina over buah merah
– Artikel op site van Institute for Agricultural Technology (AIAT) in Manokwari
– Artikel The Red Fruit For your Family
– Artikel 'Expedition tot the Pandanus kingdom' op website Asia Views
- Artikel over gebruik van Pandanus fruit om vitamine A-tekort tegen te gaan in Micronesia: Englberger L, Fitzgerald MH, Marks GC. Pacific pandanus fruit: an ethnographic approach to understanding an overlooked source of provitamin A carotenoids. (pdf)
- Artikel over onderzoek dat buah merah HIV-AIDS niet kan genezen.
Lees ook:
– themaverhaal Varkens en varkensfeesten in Nieuw-Guinea
– themaverhaal Bij de Dani in de Baliemvalllei
– themaverhaal Overeenkomsten en verschillen bij Bergpapua’s
9. Bronnen
– Budi, I. Made; Fendy R. Paimin. 2005. Buah merah, Jakarta, Penebar Swadaya.
– Budi, I. Made; Rudi Hartono; Isna Setyanova. 2008. Tanya jawab seputar buah merah. Jakarta, Penebar Swadaya.
– Munim, Abdul; Retnosari Andrajati; Heni Susilowati. 2003, Barrier Tumorigenesis Test of Red Fruit Oil, Pharmaceutical Science Magazine, Vol. III, no. 3, December 2006, from 153 to 161. Department of Mathematics and Natural Sciences Faculty of Pharmacy, University of Indonesia, Jakarta.
– Shah, Andi Nur Alam. 2005. Perpaduan sang Penakluk Penyakit: VCO + Minyak Buah Merah. Jakarta, Agromedia Pustaka.
– Trubus, Redaksi. 2005. Panduan Praktis: buah merah buti empiris dan ilmiah. Jakarta, PT Trubus Swadaya.
– Wiryanta, Bernard T. Whhyu, 2005. Keajaiban Buah Merah. Jakarta, Agromedia Pustaka.
– Yahya, H. Machmud; Bernard T. Wahyu Wiryanta. 2005. Khasiat & manfaat buah merah: si emas merah dari Papua. Jakarta, Agromedia Pustaka.
Advies en commentaar: Remco van de Pas. Hij was in 2007 en 2008 coödinator voor de organisatie Dokters van de Wereld in het district Puncak Jaya in Papua.