Met de lokale talen in Papua gaat het niet goed. Dat is de verontrustende boodschap van de VN-organisatie Unesco. Het cultuurfonds van de VN meldt dat er 2498 talen van de bestaande 6900 ter wereld dreigen te verdwijnen. Dat blijkt uit de op 19 februari 2009 gepresenteerde derde editie van de digitale Atlas of the World's Languages in Danger of Disappearing. Volgens taalkundigen is dit net zo erg als het verdwijnen van dieren- en plantensoorten. De helft van alle talen heeft minder dan 2500 gebruikers. Een taal moet volgens de Unesco minstens 100.000 gebruikers hebben om van generatie op generatie te kunnen blijven bestaan. Sinds 2001 zijn er van de bedreigde talen 219 verdwenen. Alle talen in Papua hebben nu officieel het label 'bedreigd' en de afbraak van het Tobati is het verst gevorderd. Inhoud
1. Zes bejaarden spreken nog Tobati
2. Bahasa Indonesia bedreigt lokale talen
3. Het contact met de buitenwereld
4. Liedjes en dansen wel op kunstfestivals
5. De magie verdween met de komst van christendom
6. Papua heeft 264 regionale talen
7. Tweede grootste eiland van de wereld
8. Veel lokale talen behoren tot de Papua-taalgroep
9. Links
10. Bronnen
1. Zes bejaarden spreken nog Tobati
De lokale
taal Tobati alleen nog gesproken door zes bejaarden. Het 88-jarige stamhoofd Herman Rumadi Hamadi kan zijn angst niet verbergen als hem gevraagd wordt hoeveel mensen hun ‘eigen’ taal nog spreken. “Ik weet het niet zeker, maar ik vermoed dat er nog slechts zes mensen zijn die vloeiend Tobati kunnen spreken. Zodra deze zes sterven, zal onze taal verdwenen zijn", zegt Hamadi die toegeeft dat hij zelf ook niet de taal van zijn voorouders gebruikt. Hamadi heeft alle reden zich zorgen te maken. De zes mensen die nog Tobati spreken zijn al boven de 60 en de jongeren in het dorp spreken allemaal vloeiend Bahasa Indonesia. Die situatie is nog verder verslechterd doordat steeds meer dorpelingen uit Tobati naar de provinciale hoofdstad Jayapura vertrekken. Daar moeten ze wel in het Bahasa Indonesia communiceren. "Elke keer dat er mensen wegtrekken, gaat een stukje van het culturele erfgoed verloren."2. Bahasa Indonesia bedreigt lokale talen
Het Bahasa Indonesia bedreigt het bestaan van de plaatselijke talen, met name in stedelijke gebieden waar het contact met de buitenwereld (niet-Papua's) zeer intensief is, zegt Supriyanto Widodo, het hoofd van het Language Center in Jayapura. De resultaten van onderzoek van het centrum in 2005 en 2006 gaven reden voor bezorgdheid over de drie talen in Tobati Enggros, Kayu Pulau-Kayu Batu en Nafri. “Wij voorspellen dat deze drie regionale talen na drie generaties zullen verdwijnen, tenzij de lokale gemeenschappen zelf en de regering zich inspannen om de talen te behouden”, zegt Widodo. Ervan uitgaande dat een generatie ongeveer 20 jaar omspant, zullen de regionale talen binnen zestig jaar verdwijnen, als gevolg van de beperkte waarde die de plaatselijke bevolking hecht aan hun eigen taal.
3. Het contact met de buitenwereld 
Stamhoofd Hamadi vertelt dat de leden van de Tobati-stam al eeuwen contacten hebben gehad met de buitenwereld. In 1910 opende de Nederlandse regering een bestuurspost in de Humboldt-baai. Tobati werd vanwege de snelle economische groei tot een administratief centrum omgebouwd. Het is daarom geen verrassing dat Hamadi van kinds af aan Maleis spreekt. Huwelijken met nieuwkomers hebben die trend slechts een extra duw gegeven. “Onze kleinkinderen spreken vloeiend Bahasa Indonesia. Zij lijken geen wortels te hebben, want ze zijn Tobati-leden die hun eigen taal niet eens spreken. Hoe kunnen we onze gewoonten, dansen en andere plechtigheden in het Tobati laten voortbestaan?”, vraagt de vader van de tien kinderen zich af. Hij beweert dat hij de Tobati-taal voortdurend aan zijn kinderen heeft doorgegeven.
Papua’s hebben meer dan 10.000 jaar naast elkaar kunnen leven, maar veel stammen lijken deze eeuw niet te overleven. Door de eeuwen heen zijn Papua’s gelukkiger en veel beter gevoed dan velen in de moderne wereld. In de laaglanden is een enkele dag oogsten van de sagopalm goed voor wekenlang voedsel voor een grote familie. In geen enkele Papua-taal kwam oorspronkelijk het woord 'werk' voor. Het is een van buiten geïntroduceerd begrip. De meeste bewoners hebben meer vrije tijd dan mensen in de ‘ontwikkelde wereld’ zich kunnen voorstellen. Helaas worden Papua's door Indonesiërs gezien als onderontwikkeld en lui, aangezien ze niet streven naar economisch gewin.
4. Liedjes en dansen wel op kunstfestivals
Volgens Hamadi worden de traditionele liederen, gedichten en dansen niet meer in het dorp uitgevoerd. De liedjes, gedichten en dansen in het Tobati verschijnen wel op verschillende kunstfestivals in Jayapura of andere delen van het land. Ze komen echter niet uit het dorp Tobati, maar uit Papua-Nieuw-Guinea of zijn creaties van hedendaagse Tobati-kunstenaars. “Dat is echt zorgwekkend. Als de Tobati-taal verdwijnt, zal onze cultuur ook verdwijnen en zullen we vreemdelingen in ons eigen land worden. Veel elementen van onze cultuur worden niet meer beoefend. Onze kleinkinderen kunnen niet meer zingen en de Serme dansen. Die dans werd meestal uitgevoerd om vissers die thuiskomen komen te begroeten.
Ze kennen ook de Yawo-dans niet meer. Die werd uitgevoerd door houtsnijders die nieuwe boten uit het bos naar aan de zee brachten. Dergelijke tradities zijn al verloren gegaan”, zegt Hamadi. Volgens hem geven jonge mensen in het dorp er de voorkeur aan om als ambtenaar of in de particuliere sector te gaan werken in plaats van visser te worden. “De bossen die de lokale bevolking gebruikte om boten te bouwen, zijn in steden veranderd”. Papua’s zijn van Melanesische afkomst en hebben geen genetische of ethische verbindingen met Indonesië. De donkere huid en het krulhaar van een Papua vertoont geen gelijkenis met die van Indonesiërs. 5. De magie verdween met de komst van christendom
De lokale magie en speciale gebruiken verdwenen al eerder met de komst van het christendom. “Tradities, magie en het geloof in de geesten van onze voorouders zijn vervangen door Maleise hymnen. Het is een geleidelijke verschuiving van het gebruik van regionale talen”, zegt het Tobati-stamhoofd. Hij dringt
er bij de regering op aan om te helpen bij het behoud van zijn taal. “Als de regering zou zorgen voor compensatie voor de reiskosten en het opzetten van trainingscentra, zouden we heel erg graag de taal aan de jongere generatie willen doorgeven. Voor de Tobati-stamleden in verschillende delen van Jayapura zouden dan ontmoetingsplaatsen nodig zijn waar ze taalcursussen kunnen volgen”, aldus Hamadi. Aksamina Awinero, 41, de dochter van stamhoofd Obed Awinero in het dorp Nafri, deelt het gevoel. "We spraken Nafri met onze kinderen, maar toen ze naar school gingen, spraken ze meer Bahasa Indonesia dan Nafri. Nu spreken ze bijna helemaal geen Nafri meer", zegt de moeder van zeven kinderen. “Iedereen uit Jayapura en Abepura gebruikte onze gemeenschappelijke grond, maar nu zijn onze sagoplantages opgeofferd aan de stad en moeten we met de nieuwkomers samenleven," zegt de ondoafi (stamhoofd) in het dorp Entrop bij Jayapura. De Kayu Pulau-stam in Jayapura en de Nafri-gemeenschap in Abepura doen steeds meer afstand van hun regionale taal omdat ze ook in cultureel opzicht worden overspoeld door het tempo van de ontwikkeling.
6. Papua heeft 264 regionale talen 
Uit gegevens van het Bureau Onderwijs en Cultuur in Jayapura blijkt dat in 1991 slechts 800 mensen in de dorpen Tobati, Enggros en Kayu Pulau de Tobati-taal hanteerden, terwijl de regionale taal Nafri nog werden gesproken door respectievelijk 1630 mensen. Uit het onderzoek bleek dat er 249 regionale talen in de provincie waren, ongeveer hetzelfde aantal als het aantal stammen. In 2004 meldt het Summer Institute Linguistics (SIL) dat Papua 264 talen heeft. Het Maleis, later bekend als Bahasa Indonesia, verbindt de honderden Papua-talen onderling. Bahasa Indonesia geeft Papua's ook de mogelijkheid om te communiceren, samen te werken en het tot stand brengen van huwelijken tussen verschillende stammen. Het wijdverspreide gebruik van Bahasa Indonesia heeft niet alleen de ontwikkeling in de provincie bespoedigd, maar heeft ook de lokale talen om zeep geholpen.
"Dit is een welkome ontwikkeling voor het Bahasa Indonesia, maar niet voor de lokale talen.” Widodo’s Language Center heeft 180 lokale talen in heel Papua en West Papua gedocumenteerd sinds haar oprichting in 2002. “We geven prioriteit aan de woordenschat van 200 algemeen gebruikte woorden en meer dan 1000 culturele woorden, waardoor het totaal meer dan 1600 per dorp wordt,” zegt Widodo. Een aantal regionale overheidsdiensten heeft ook lokale talen gedocumenteerd. Een voorbeeld is Biak waar een woordenboek en grammaticaboeken zijn uitgegeven. De lokale scholen zijn verplicht om les te geven in de Biakse taal. De regionale overheid in Fak-Fak heeft de publicatie van een Iha-woordenboek gefinancierd. Met haar beperkte middelen heeft het Jayapura Language Center woordenboeken in de talen van Maybrat / Zuid-Sorong, Sentani en Jayapura samengesteld. "Ons doel is deze werken te combineren en een kaart van de talen binnen deze regio in Indonesië te publiceren," laat Widodo weten.
7. Tweede grootste eiland van de wereld
West Papua is het westelijke deel van Nieuw Guinea, het op één na grootste eiland van de wereld. Groenland is het grootst. Het oostelijke deel dat door Australië werd bestuurd, is sinds 1975 onafhankelijk.
De inwoners van Nieuw-Guinea kwamen uit Azië, ongeveer 50.000 jaar geleden gedurende ëën van de ijstijden. Deze vroegste immigranten waren negroiden, evenals de oudste bewoners van Australië. Modern genetisch onderzoek heeft aangetoond dat Papua's en de Aboriginals met elkaar verwant zijn. De volkeren van Nieuw-Guinea zijn donker van huid, zijn sterk behaard en hebben kroeshaar. Van oudsher kenden de Papua's een indeling in stammen die vaak weer uit verschillende clans bestonden. Door de geografische gesteldheid van het land hebben de verschillende Papua-groepen in de loop van duizenden jaren zeer veel aparte talen ontwikkeld. De tellingen lopen uiteen, afhankelijk van wat je een taal of een dialect noemt.
Nieuw Guinea heeft met 0,1 procent van de wereldbevolking, 15 procent van alle bekende talen in de wereld. De taalvariatie op het eiland is groter dan die van de Zuidoost Aziatische, Micronesische en Polynesische eilanden bij elkaar. In 1963 toen Nederland het gebied aan Indonesië overdroeg, telde het 200 talen onder de 500.000 tot 700.000 Papua’s. West Papua kent ook veel allochtonen, voor het merendeel Javanen die via het transmigratieprogramma van de Indonesische overheid naar Papua zijn gekomen om er een bestaan als boer op te bouwen. Het buurland Papua Nieuw Guinea kent zelfs meer dan 800 inheemse talen, meer dan ééntiende van het wereldtotaal. Naast de Papua-talen wordt er het Pidgin (tok-Pisin) gesproken, Dat in PNG dezelfde rol vervult als het Indonesisch in West Papua. Het Pidgin bevat woorden uit verschillende talen, met name het Engels en Duits van de vroegere kolonisten.
8. Veel lokale talen behoren tot de Papua-taalgroep
Het gros van de talen van West Papua behoort tot wat taaldeskundigen ‘de Papua-taalgroep’ noemen, daarnaast worden er aan de kustgebieden en kleinere eilanden van West Papua veelal Austronesische talen gesproken. Het Maleis heeft in West Papua haar eigen ontwikkeling ondergaan en kent net zoals het Ternataans-Maleis en Ambons-Maleis haar eigen plaatselijke variant. Het Papua-Maleis en de Indonesische taal worden vandaag de dag als Lingua Franca gebruikt. De term Papua-taalgroep refereert aan die talen in landen aan de westerse Grote Oceaan, die niet tot de Austronesische of de Australische talen behoren. Het merendeel van de Papuatalen word gesproken in Nieuw-Guinea, een paar op de Salomonseilanden en enkele eilanden van Indonesië, met name Halmahera, Timor, Alor en Pantar. Eén van de talen wordt ook gesproken in Australië, in de oostelijke Straat Torres.
De levensvatbaarheid van een taal wordt eerst en vooral bepaald door de houding van de sprekers ten opzichte van hun traditionele cultuur. De taal waarin zij zich uitdrukken, is één van de voornaamste exponenten hiervan. Talen worden bedreigd als verschillende groepen met elkaar in contact komen. In die gevallen vindt namelijk niet alleen een uitwisseling plaats van cultuurelementen en cultuurproducten, maar ook van cultureel prestige. Een verschil in technologische kennis kan leiden tot een gevoel van inferioriteit bij de minder ontwikkelde groep, die daardoor geneigd is de eigen cultuur, inclusief de taal, op te geven ten gunste van de cultuur en taal van de meer ontwikkelde groep. De algemene verwachting is dat aan het einde van deze eeuw maar liefst de helft tot 90 procent van de 6900 talen in de wereld gedoemd zal zijn te verdwijnen of reeds uitgestorven is. Papua-talen zijn vooral kwetsbaar omdat maar weinig mensen de taal spreken en bovendien gaat hun levenstijl verloren als gevolg van de vele veranderingen door het contact met de buitenwereld.
9. Links:
- NRC-Handelsblad (20-02-09): Dreigende uitsterving van 2500 talen
- De Volkskrant (20-02-09): 2500 talen met uitsterven bedreigd
- Unesco: Atlas van bedreigde talen
- Lespakket Bedreigde Talen, voor middelbare scholieren
- Zie ook Atlas van talen in Papua beschikbaar
10. Bronnen:
- Diverse publicaties in Indonesische en Nederlandse media, o.a. artikel van Angel Flassy in The Jakarta Post en verhaal op indonesialogue.com
- Advies en extra informatie: Bert Voorhoeve